Polski system podatkowy – fatalna ocena, złe perspektywy

Jak pisze w swym najnowszym komunikacie Forum Obywatelskiego Rozwoju, z polskim systemem podatkowym jest bardzo źle, a jeszcze gorzej będzie po wprowadzeniu Polskiego Ładu. Bardzo złą ocenę zawarto w tegorocznym Tax Competitiveness Index przygotowanym przez fundację Tax Foundation. Polska znalazła się w nim na przedostatnim miejscu spośród krajów OECD. Ocena była nieco lepsza od zeszłorocznej, ale znacznie gorsza niż w 2019 roku.

Forum Obywatelskiego Rozwoju (FOR) zostało założone w 2007 roku przez profesora Leszka Balcerowicza. Jak czytamy w komunikacie ma ono skutecznie chronić wolność oraz promować  prawdę i zdrowy rozsądek w dyskursie publicznym. Celem organizacji jest również zmiana świadomości Polaków oraz obowiązującego i planowanego prawa. Aktywność organizacji polega na organizowaniu debat a także publikacji raportów i analiz. To właśnie FOR umieściło w centrum warszawy licznik długu publicznego.

Tax Foundation jest natomiast amerykańską organizacją pozarządową działającą od 1937 roku. Zajmuje się badaniem polityki podatkowej w Stanach Zjednoczonych (na szczeblu stanowym i federalnym) oraz systemów podatkowych na świecie. Celem organizacji jest wpływanie na decydentów, by systemy podatkowe gwarantowały szybszy rozwój gospodarczy i zwiększały możliwości obywateli. W najnowszej edycji raportu Polska utrzymała miejsce z ubiegłego roku i uzyskała nieco lepszą ocenę, ale wynik jest gorszy, niż w roku 2019.

Jak pisze w swym komunikacie Forum Obywatelskiego Rozwoju: Indeks mierzy jakość systemu podatkowego w pięciu obszarach: opodatkowania osób  prawnych, opodatkowania osób fizycznych, opodatkowania konsumpcji, opodatkowania majątku oraz reguł opodatkowania działalności transgranicznej. Bierze przy tym pod uwagę nie tylko samą wysokość stawek (konkurencyjność), lecz także skomplikowanie związane z licznymi preferencjami i wyjątkami (neutralność).

Polska na przedostatnim miejscu spośród państw OECD

W tegorocznej edycji International Tax Competitiveness Index spośród 37 krajów będących członkami OECD nasz kraj wyprzedził tylko Włochy. Indeks tworzony przez amerykańską organizację mierzy jakość systemu podatkowego na podstawie dwóch aspektów. Pierwszym jest konkurencyjność. Zgodnie z założeniem rankingu nadmierne stawki podatkowe zniechęcają podatników do pracy i inwestowania. Drugi aspekt stanowi neutralność. Oznacza to, że – zdaniem twórców raportu – system nie powinien preferować pewnych zachowań rynkowych (na przykład konsumpcji kosztem oszczędzania), ani pewnych działów gospodarki poprzez obniżone stawki.

Jak pisze w swym komunikacie Forum Obywatelskiego Rozwoju: Autorzy opracowali indeks oceniający konkurencyjność poszczególnych systemów podatkowych oparty o 16 subindeksów w pięciu obszarach: opodatkowania osób prawnych, opodatkowania osób fizycznych, opodatkowania konsumpcji, opodatkowania majątku oraz reguł opodatkowania działalności transgranicznej.

W każdej z kategorii przyznano Polsce odpowiednie miejsce wśród 37. krajów OECD. W kategorii opodatkowanie osób prawnych nasz kraj zajął 14. pozycję. Pozytywnie oceniono wysokość stawek (5. miejsce), nieco gorzej możliwość odliczania kosztów uzyskania przychodu (14. miejsce). Najgorzej w kategorii opodatkowanie osób prawnych ocenione zostały zachęty i skomplikowanie (28. miejsce)

W kategorii opodatkowanie osób fizycznych Polska uzyskała 12. pozycję. I w tej kategorii najgorzej oceniono skomplikowanie (30. miejsce). Nieco lepiej wypadamy w podkategorii opodatkowanie zysków kapitałowych i dywidend (16. pozycja). Całkiem dobrze natomiast oceniono wysokość stawek (6. miejsce).

Spośród wszystkich kategorii najsłabiej oceniono opodatkowanie konsumpcji (VAT). Nasz kraj sklasyfikowany został na ostatniej, 37. pozycji. Spośród podkategorii najlepiej wypadła wysokość stawek (28. miejsce), gorzej baza podatkowa (34. miejsce), najgorzej zaś skomplikowanie (37. miejsce).

Gdy chodzi o opodatkowanie majątku, również wypadamy słabo (31. miejsce wśród państw członkowskich OECD). Spośród podkategorii najwyżej oceniono tu opodatkowanie stanu posiadania i nieodpłatnego przeniesienia majątku (10. miejsce), znacznie gorzej opodatkowanie nieruchomości (26. miejsce), najgorzej zaś opodatkowanie kapitału i transakcji (36. przedostatnie miejsce).

W ostatniej kategorii – reguły opodatkowania działalności transgranicznej uzyskaliśmy nieco lepszą, choć i tak słabą pozycję (29. miejsce). Spośród podkategorii najgorzej oceniono zwolnienie zagranicznych dywidend i zysków kapitałowych (33. pozycja). Na drugim miejscu od końca znalazły się przepisy o przeciwdziałaniu unikania opodatkowania (25. pozycja). Lepiej oceniono opodatkowanie u źródła (19. pozycja), zaś najlepiej umowy o unikaniu podwójnego opodatkowania (15. miejsce wśród krajów OECD).

Jak wynika z powyższego zestawienia, największym problemem, na jaki wskazuje się w polskim systemie podatkowym, jest skomplikowanie. Jak jednak dodaje Forum Obywatelskiego Rozwoju, czynnikiem, którego nie wzięto pod uwagę w raporcie, jest zmienność przepisów. Czynnik ten stanowi dodatkową uciążliwość dla polskich przedsiębiorców.

Złą praktyką jest również wprowadzanie zmian pod koniec roku podatkowego i wprowadzanie ich od 1 stycznia kolejnego roku. W rezultacie firmy mają niewiele czasu, by przygotować się do zmian. Jak zauważa w cytowanym przez FOR raporcie organizacji Grant Thornton, w połowie przyjmowanych ustaw vacatio legis trwa mniej niż 14 dni, zaś 21 procent ustaw wchodzi w życie z dniem ogłoszenia.

Forum Obywatelskiego Rozwoju twierdzi w swym komunikacie, że niepewność podatników zwiększona zostanie w związku z wprowadzaniem zmian przepisów wynikających z Polskiego Ładu. Zmiany te nie uczynią systemu mniej skomplikowanym. Wprowadzą natomiast ogromne zamieszanie, sama tylko ustawa o zmianie ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych liczy aż 260 stron.

Dodatkowo – zdaniem komentatorów z Forum Obywatelskiego Rozwoju – negatywnie na system podatkowy wpływa brak neutralności. Jak czytamy w komunikacie: Liczne wyjątki i preferencje mają konsekwencje dwojakiego rodzaju. Po pierwsze, komplikują system podatkowy, sprawiając, że staje się on czasochłonny i uciążliwy dla podatników. Po drugie, duże różnice w opodatkowaniu sprawiają, że przedsiębiorcy zamiast na tworzeniu towarów i usług, które będą chcieli kupić konsumenci, skupiają się na szukaniu korzystnych rozwiązań podatkowych.

System podatkowy jest kluczowy dla rozwoju gospodarczego

Jak zauważają autorzy rankingu International Tax Competitiveness Index, system podatkowy ma istotny wpływ na wzrost gospodarczy kraju. Dobrze zaprojektowany system podatkowy pozwala podatnikom łatwo obliczać i płacić należne daniny oraz zapewnia środki na sfinansowanie wydatków publicznych. Z kolei zły system podatkowy jest uciążliwy dla podatników oraz zniechęca ich do produktywnej działalności, czyli pracy i inwestowania. – czytamy w komunikacie Forum Obywatelskiego Rozwoju.

Tegoroczna edycja International Tax Competitiveness Index bardzo krytycznie ocenia również inne kraje Unii Europejskiej. Oprócz Polski i Włoch na jednym z ostatnich miejsc znalazła się Francja (35. pozycja). Tuż przed nią sklasyfikowano Portugalię (34. pozycja). Słabo wypadły: Hiszpania (30. pozycja) i Grecja (29. pozycja). Wielką Brytanię sklasyfikowano na 22. miejscu, Irlandię natomiast na 19. miejscu. Nieco lepiej w rankingu wypadły Niemcy (16. miejsce).

Ciekawostką rankingu jest wysoka pozycja krajów Europy Środkowej. Na pierwszej pozycji znalazła się Estonia, która była też liderem w latach 2019 i 2020, Na drugiej pozycji sklasyfikowano Łotwę, która w ubiegłym roku również zajęła drugie miejsce, zaś w 2019 roku była trzecia. Litwa i Czechy zajęły odpowiednio 6. i 7. pozycję. Lepiej od większości państw starej Unii Europejskiej wypadły: Węgry (13. pozycja) i Słowacja (11. pozycja). Węgry od 3 lat notują stały wzrost oceny. Natomiast wśród gospodarek Zachodniej Europy najwyżej sklasyfikowano Szwajcarię (4. miejsce), Luksemburg (5. pozycja), Szwecję (8. miejsce), Norwegię (10. miejsce) i Holandię (12. miejsce)

Stany Zjednoczone zajęły w rankingu 21. miejsce. Gorzej oceniono Japonię (24. miejsce). Największy wzrost notowań w porównaniu z 2020 rokiem zanotował Izrael. Dzięki obniżkom podatków przeskoczyło on z miejsca 27. na 14. Największy spadek zanotowała Turcja, która w 2020 roku zajęła dziesiątą pozycję, zaś w 2021 roku była siedemnasta. Spośród krajów Unii Europejskiej największy spadek zanotowały Hiszpania, (z 26. na 30. pozycję) i Belgia (z 19. na 23. pozycję). Największy wzrost spośród państw Unii zanotowała natomiast Słowacja (z 14. na 11.)

Zdaniem FOR Polski Ład pogorszy sytuację podatników

Przygotowane przez rząd zmiany w prawie związane z realizacją Polskiego Ładu – zdaniem autorów komunikatu – wprowadzane są z zachowaniem patologicznych metod dotyczących skomplikowania i niepewności rozwiązań. Kolejny problem wiąże się z wprowadzaniem zmian tuż przed zakończeniem roku podatkowego. Rząd oskarżono w komunikacie o brak reakcji na głosy płynące ze strony organizacji pozarządowych i środowisk przedsiębiorców, Polski Ład nazwany zaś został „wydmuszką propagandową”.

Jak pisze w swym komunikacie Forum Obywatelskiego Rozwoju: O ile jednak nowelizacje z lat ubiegłych dotyczyły stosunkowo wąskich grup, o tyle tzw. Polski Ład dotknie wszystkich podatników, którzy wciąż do końca nie wiedzą, co przyniosą kolejne miesiące, tym bardziej, że sam tzw. Polski Ład tworzy w finansach publicznych ubytki, które rząd będzie uzupełniał podniesieniem albo wprowadzeniem innych danin – ostatnim pomysłem jest podniesienie akcyzy.

Zmienność i niepewność systemu podatkowego – zdaniem autorów komunikatu – zachęca płatników do koncentrowania sią na szukaniu luk w systemie w celu uniknięcia opodatkowania. Wynika to z faktu różnego opodatkowania podobnych czynności. Państwo stara się łatać istniejące luki podatkowe, a firmy szukają nowych. Proces ten będzie trwał bez końca, jeśli przepisy podatkowe nie zostaną uproszczone – twierdzi FOR.

Mariusz Sadowiak 

Źródło: Forum Obywatelskiego Rozwoju

Udostępnij